کفر گفتن و کافر زیستن

" اعتصاب در حمایت از قوانین ضد 'کفرگویی' پاکستان را فلج کرد" (بی بی سی).

یکی از نماینده گان لایحه یی را به پارلمان پاکستان پیش نهاد کرده که بر اساس آن باید کسی به خاطر کفر گویی اعدام نشود و حد اقل اعدام کردن متهمان به کفر گویی خیلی آسان نباشد. اعتصاب کننده گان دست از کار و بار و تجارت و زنده گی و... کشیده اند تا جلو قانون شدن این پیش نهاد را بگیرند.

حال پرسش این است:  مگر آدم کفر گو با کفر گویی خود چه کار می کند که باید اعدام شود؟ بالاترین حد کفر گویی این است که کسی بگوید " خدایی نیست" ؛ چون اگر کسی چنین چیزی بگوید طبعا مساله ی پیامبری و نزول کتاب و توابع دیگر ِ ایمان به خدا هم منتفی می شوند. اما اگر در همین اوج کفر گویی هم دقت کنیم از درون آن چیز زیادی بیرون نمی آید.

" خدا هست " و " خدا نیست" دو جمله اند. این جمله ها ساخته ی مایند. اتفاقی که در عالم انسانی افتاده این است که ما " هست"  و " نیست " را به صورت منفصل و رو در روی هم می فهمیم. نمی توانیم هر دوی شان را یکجا و همزمان به چیزی نسبت بدهیم. مثلا نمی توانیم بگوییم " خدا هم هست و هم نیست". ذهن تناقض گریز ِ ما این جمله را بر نمی تابد.  این است که ما ناگزیریم یا " خدا هست" را انتخاب کنیم و یا " خدا نیست" را. به بیانی دیگر ، هر گاه به هر دلیلی بگوییم " خدا هست" ، باید از گفتن " خدا نیست " پرهیز کنیم. عکس این قضیه هم صادق است. یعنی وقتی می گوییم " خدا نیست" ، دیگر نباید بگوییم " خدا هست". در عرف زبانی ِ جامعه  وضعیت نرمال همین است و ما در مقام ِ بیان اعتقاد خود چاره یی نمی بینیم جز این که یکی از این دو جمله را بر زبان بیاوریم.

اما در تجربه ی واقعی زنده گی ( بی آن که مجبور باشیم اعتقاد خود را در عرصه ی عمومی بر زبان بیاوریم) ما نه با " خدا هست" زنده گی می کنیم و نه با " خدا نیست". ما با امواج در هم رونده ی شک و یقین زنده گی می کنیم. با " خدا هم هست و هم نیست" زنده گی می کنیم. اگر دردی به جان ما برسد به یاد خدا می افتیم و از او کمک می خواهیم. مهم نیست که از او به چه نامی یاد می کنیم. مهم نیست که رسما وجودش را انکار کرده ایم. دل مان می خواهد کسی – فراتر از نیروهای ناتوانی که در اطراف ما هستند- باشد و به ما کمک کند. آن خدا است. اما در همان حال ، شک داریم که چنان موجودی وجود داشته باشد و واقعا به ما کمک کند. به همین خاطر هیچ وقت منتظر نمی مانیم که" او" به کمک ما بیاید. حس می کنیم که او نیست. یعنی همزمان هم حس می کنیم که او هست و هم حس می کنیم که او نیست. وقتی که درد ِ مان خیلی شدید و مصیبت مان خیلی بزرگ شود فکر می کنیم که خدایی نیست. در همان حال در دل مان می گردد که شاید خدایی هست و گر نه چرا از میان این همه مردم باید فقط خانواده ی مرا سیل می برد؟ شاید خدایی هست و برنامه یی دارد. شاید ما معصیتی کرده ایم. دقیقا در میانه ی همین فکر آتش مصیبت باز در جان مان شعله ور می شود و ما با خشم در درون خود فریاد می کشیم که خدایی نیست. و آن گاه از همین فریاد خود می ترسیم و خاموشانه در درون خود به وجود خداوند اقرار می کنیم. در همین حال اگر کسی بتواند اعتقاد درونی ما را ثبت کند بیان ِ آن اعتقاد در زبان عمومی این طور می شود : " خدا هم هست و هم نیست". اما این جمله فورا بی معنا می شود. چرا که زبان در حوزه ی فهم عمومی چنین چیزی را بر نمی تابد. از شما می خواهند که یکی را انتخاب کنید.

حال ، ممکن است ملاحظات اجتماعی کسی را ناچار کند که مثلا جمله ی " خدا هست" را به عنوان گزارشی از اعتقاد خود انتخاب کند و بر زبان بیاورد. اما گفتن این جمله در واقع اهمیت چندانی ندارد. چرا که آدم ها با تجربه های واقعی هر لحظه ی خود زنده گی می کنند نه با جمله هایی که مجبور می شوند با صدای بلند بیان شان کنند. اگر کسی واقعا با یقینی خدشه ناپذیر با جمله ی " خدا هست" زنده گی کند و این جمله بیان تجربه ی واقعی او باشد ، چنین کسی دیگر مثل بقیه ی مردم نخواهد زیست. او در تجربه یی غرق خواهد شد که مجال زیستن روزمره در هم آهنگی با دیگران را از او خواهد گرفت. زیستن با تجربه ی " خدا نیست" هم همین کار را خواهد کرد. واقعیت آن است که مومن حسابی و کافر حسابی از نوادر اند. به همین خاطر اکثریت قریب به اتفاق مردم حق ندارند بر کفر و ایمان همدیگر خرده بگیرند. کسی که می گوید " خدا هست" و این جمله در زنده گی او تهی از هر معنا و  جلوه و پی آمدی است چه حق دارد که گریبان کسی را بگیرد که می گوید " خدا نیست"؟ حتا مومن ترین مومنان نمی دانند که در عالم زنده گی و تجربه های سهم گین افراد دیگر چه می گذرد و بنا بر این نمی تواند شدت و قدرت امواج شک و یقین در زنده گی آنان را به درستی بشناسد. از این رو نباید به خود حق بدهد که سرخوشانه و از آنجا که خود ایستاده در مورد دیگران حکم بدهد. بسیاری از ما در اکثر اوقات کافر ایم ؛ این قدر هست که می توانیم در مقام بلند بلند حرف زدن جمله ی " خدا هست " را به صدا در بیاوریم.

جامعه ی مدرن و دموکراتیک در واقع جامعه ی تواضع و پرهیز از داوری های متکبرانه است. به همین خاطر در یک جامعه ی مدرن کسی را به خاطر کفر گویی اعدام نمی کنند. آزار هم نمی دهند.