چاقوی تیز ! اشتباه مرا ببخش

- به نظر شما آدم به کودک - به خاطر کار خوبی که کرده - جایزه بدهد خوب است یا ندهد؟
- وقتی که زلزله می شود آدم در خانه بماند بهتر است یا بدود و بیرون برود؟
-  اگر آدم خیلی عصبانی شود فریاد بزند خوب است یا خشم خود را فرو بخورد و بروز ندهد؟
...
یادم هست در مکتب پاره هایی از اندرزنامه ی عنصر المعالی کیکاووس را به ما درس می دادند. در آن اندرزنامه آمده بود که چه کاری در کجا بهتر است. بخشی از آن مربوط به پرورش کودکان بود و این که اگر آدم بخواهد طفل اش درست تربیه شود چه روشی را باید در پیش بگیرد. در بعضی متون قدیمی چیزی بود به نام " صد پند سودمند لقمان حکیم". در آخر کتاب " نصاب الصبیان" ابونصر فراهی هم ضمیمه اش کرده بودند.
سوالی که در مورد این اندرزنامه ها و دستورهای تربیتی در ذهن آدم می گردد این است: کسانی که آن دستورها و اندرزها را عرضه می کردند از کجا می دانستند که مثلا اگر آدم به کودک اجازه ندهد که نزد میهمان برود و یا بر سفره ی میهمان بنشیند چنین چیزی برای تربیت صحیح او خوب است؟

دیروز می خواستم ماهی بخرم. به فروشگاه " لکی" رفتم. کسی در بخش ماهی ها نبود و باید یکی دو دقیقه منتظر می ماندم. در این مدت متوجه یک هشدار ایمنی شدم که بر دیوار نصب شده بود. مضمون اش این بود که " کارد تیز کم خطر تر از کارد کند است". این هشدار را برای کارمندان آن بخش گذاشته بودند. من قبلا فکر می کردم که کارد کند ایمن تر است. احتمالا کسان بسیار دیگری هم همین نظر را دارند. وقتی که از مرد مو سفیدی که در آنجا کار می کند پرسیدم که چرا کارد تیز تر ایمن تر است , با خوش رویی برایم توضیح داد که :
1- وقتی که لبه ی کارد کند را بر مثلا سیبی بگذاریم احتمال این که کارد در سیب فرو نرود و بلغزد بیشتر است و با این لغزش خطر زخمی کردن دست ها هم بالا تر می رود. در حالی که کارد تیز به احتمال بیشتر در سیب فرو می رود و از کناره ی آن نمی لغزد.
2- برای این که بتوانیم کاردی کند را در سیب فرو کنیم باید فشار بیشتری بر آن وارد کنیم و این فشار بیشتر هم امکان لغزیدن آن را ببیشتر می کند و هم قدرت فرود آمدن اش بر دست آدم را. در برابر ,
کارد تیز نیاز به فشار کمتری دارد و بنابر این احتمال لغزیدن کارد یا سیب را کمتر می کند.
3- وقتی که کارد کندی با فشار دست آدم را می برد محل بریده گی معمولا بازتر است و در نتیجه جلو خون ریزی اش را گرفتن دشوارتر می شود. کارد تیز -در برابر - اگر چه ممکن است عمیق تر ببرد اما با یک خط نازک می برد و آسان تر می توان جلو خون ریزی ناشی از بریده گی را گرفت. 

وقتی بیرون آمدم برایم روشن شده بود که در ذهن من تیز بودن و بریدن و خطر به صورت نیازموده هم نشین بوده اند و کند بودن و نبریدن و ایمنی. اما آن هشدار مبتنی بر تجربه و آزمون بود. تجربه نشان داده بود که کارد تیز کم خطر تر است و کارد کند خطرناک تر. این دقیقا در مقابل انگاره ی نیازموده یی می ایستاد که سال ها ذهن مرا تسخیر کرده بود.
از احکامی چون " کارد تیز خطرناک است , کارد کند کم خطر است" چه نمونه های مشابه دیگر در ذهن خود داریم؟ عالم سیاست و روابط جمعی و آموزه های تربیتی مان چه قدر سرشار از انگاره های نیازموده و سنگ شده اند؟
به نظر می رسد ما در فرهنگی سالمند می شویم که هر برداشت صاف و ساده و سر راست اولیه را تبدیل به مانیفیست تربیت و اخلاق و سیاست می کند. آن گاه هر کس که با این برداشت های مستقیم و ساده  و نیازموده و سوژه ی ایمان شده در افتد روزگارش سیاه می شود.

*تصویر از :
quitor.com