از سرمه زار

مدتی پیش صحرا کریمی - کارگردان و نویسنده -  به سانفرانسیسکو آمده بود. دانشگاه برکلی دعوت اش کرده بود که بیاید و دو فیلم خود " نسیمه : خاطرات روزانه ی دختری مهاجر" و " زنان افغان پشت فرمان" را نمایش بدهد و در باره ی شان حرف بزند. قبلا داکتر ولی احمدی استاد در برکلی به من ای میل کرده بود که خانم کریمی می آید و ما باید تعداد بیشتری از افغان های این جا را ترغیب کنیم که در برنامه شرکت کنند. یک هفته پیش تر، بهرام بیضایی آمده بود با فیلم " وقتی همه خوابیم". وقتی که ما رسیدیم سالن نمایش پر شده بود و تعداد زیادی ایستاده بودند. این بار ترس ما از آن بود که افغان ها نیایند. آخر یافتیم ( توجیه را می گویم). گفتیم خوب ، سیاهی لشکر که مهم نیست. مهم این است که آدم هایی بیایند و فیلم را ببینند که اهل باشند. اهل چه؟ این اش را مشخص نکردیم ، چون فکر می کردیم همین که آدم اهل جنگ و دعوا نباشد کافی است. با وجود این ها، افغان های زیادی در برنامه آمده بودند. قسمت پرسش و پاسخ با گرداننده هم بد نبود.

در پاسخی که صحرا کریمی به یکی از سوال ها داد چیزی بود که مایه ی اصلی این یادداشت من شد. او گفت که فیلم " نسیمه" پرداختنی است به وجه درونی سفر یک زن مهاجر افغان. نه این که این فیلم وجه بیرونی تجربه های این زن را برجسته نمی کند. این وجه بیرونی هست. با این همه، در سر تا سر فیلم آنچه در تمام لحظه های نسیمه تنیده است "اظطراب" است. نسیمه وقتی روی خود را می شوید سعی می کند اظطراب را از چهره ی خود بشوید ، اما آن آبی که او روی خود را با آن می شوید خود ماده ی اظطراب است ( چون از شیر ِ آب خانه یی می آید که به او حس ِ قبول نمی دهد، نمی پذیردش؛ فقط تحمل اش می کند برای مدت کوتاهی).  نسیمه وقتی می خندد ، اضطراب می خندد. وقتی که در کتابچه ی خود می نویسد، در واقع مورچه های اضطراب را – کلمه ها را- موقتا از درون خود به صحن ِ کاغذ می آورد تا هوایی بخورند. شب که شد دو باره بر شان می گرداند سر جای اول شان. به آشوبکده ی جان پریشان و مضطرب خود. این اضطراب نسیمه در جان بیننده ی فیلم هم راه می برد. وقتی نسیمه شبی را در کمپی در میان جمعی از مردان آواره ی هم وطن خود می گذراند، آدم نگران چیزی می شود. در حین تماشای فیلم کسی از جای خود بر نمی خیزد و با صدای بلند نگرانی خود را بیان نمی کند. اما این نگرانی مثل جریان برق که بی صدا است در یک آن در همه ی چوکی های سالن تئاتر می دود و سلول های مودب بدن های مردان و زنان نشسته بر آن چوکی ها را بر می آشوبد. کسی چیزی نمی گوید. و همین نگفتن است که وقتی انبوه می شود فیلم ساختن در مورد تجربه های زنانه را به کفری سزاوار نکوهش و سرکوب تبدیل می کند. گویی همه ی ما در پای این قرارداد ِ نانوشته امضا کرده ایم که "نگوییم" و اگر کسی گفت مجازات اش کنیم. این نگفتن همان نگفتنی است که گاهی زنی را در سایه-روشن یک آشپزخانه ی خاموش به گریه می اندازد و کارد برنده را در چشم اش چون هدیتی رهایی بخش محبوب می کند. همین نگفتن است که گاهی زنی در هرات با غسل کردن در شعله های آتش از آن برائت می جوید.  

کار صحرا کریمی و امثال او در افغانستان امروز را می توان از زاویه های گوناگون دید. برای من دعوتی که در کار او است به شکستن سکوت، جذاب بود. 

من نمی دانم صحرا کریمی در آینده چه کارهایی خواهد کرد. اما تردیدم نیست که صداقت اش، همت اش، جسارت اش، هوش اش و اشتیاق اش برای گفتن قصه ی زن افغانی برای مردم ما سرمایه هایی هستند که او شاید حتا حق ندارد راکد شان بگذارد. اگر این بیان درشت و یاد آور روزگار تلخ تعهد های ایدئولوژیکی است که کمر مان را شکست، می توان این طور اش هم گفت : همه امیدواریم صحرا کریمی راوی راستگو و هنرمند قصه های زشت و زیبای ما بماند.