یادش به خیر کتاب

پارسال می خواستم از کراچی به کویته بروم. تکت طیاره گرفتم تا از وحشت ِ سفر ِ شبانه با سرویس های تیز رفتار پاکستانی بگریزم. سفر با این سرویس ها دل آدم را آب می کند. وقتی که به میدان هوایی کراچی رسیدم یک ساعت به زمان پرواز مانده بود. صفحه ی اطلاعات میدان می گفت که پرواز کراچی- کویته به خاطر بدی وضع هوا در کویته به تاخیر افتاده است. اول نیم ساعت بود بعد یک ساعت شد و سر انجام معلوم شد که ما چهار ساعت در میدان هوایی کراچی معطل خواهیم ماند. با خود گفتم باید چیزی بنویسم. نه قلم داشتم و نه کاغذ. بعد فکر کردم که کتابی را که مایکل اگناتیف در باره ی حقوق بشر نوشته بود و از امریکا با خود برده بودم بخوانم. یادم آمد که آن را هم در خانه ی خواهرم گذاشته ام. آخر تصمیم گرفتم که به یکی از غرفه های میدان بروم و مجله یا روزنامه یی بخرم. می گویند جوینده یابنده است ( البته نمی گویند که یابنده چه هست). غرفه یی یافتم پر از کتاب. آن هم نه کتاب های بد ریخت با کاغذ های کاهی و عنوان های خنده آور با خط نستعلیق ِ چشم آزار ، از آن گونه که در بازار های پاکستان مرسوم است. در این غرفه تاریخ تمدن ویل دورانت بود و اتوبیوگرافی نلسون ماندلا. مجموعه یی از داستان های کوتاه چخوف. کتاب های احمد رشید. کتاب جهانی شدن جوزف استیگلیتز. نامه های جواهر لعل نهرو به فرزندش. خلاصه کتاب هایی در این غرفه بودند که فکر نمی کردم باشند. از صاحب غرفه پرسیدم که فروش این کتاب ها چه طور است؟ گفت که چندان خوب نیست. من دنبال کتابی می گشتم که زیاد قطور نباشد و در عین حال هم کتاب خوبی باشد و هم قیمت اش با وضع جیب من بخواند ( فقط هزار و سه صد کلدار داشتم). سر انجام کتاب ِ " هویت و خشونت" نوشته ی امرتیا سن را یافتم. نزدیک بود از خوش حالی صاحب غرفه را بغل کنم. نویسنده امرتیا سن ، موضوع هویت و خشونت و تعداد صفحات کتاب هم مناسب. بهتر از این نمی شد. دیگر جست و جو نکردم و قیمت کتاب را پرسیدم. هزار و دو صد و پنجاه کلدار! گفتم خیر است دیگر. کتاب را گرفتم و جای راحتی پیدا کردم ونشستم و شروع کردم به خواندن اش. ساعت یک بعد از ظهر ِ چهارم جولای سال دو هزار و نه میلادی.  

حالا پس از این مقدمه ، و پس از دانستن این که جوینده یابنده است ، برویم سر دنباله ی داستان و این که یابنده با آنچه یافته بود چه کرد. اگر فکر می کنید که من آن کتاب را همان روز تمام کردم اشتباه می کنید. اگر فکر می کنید پس از نه ماه که از آن تاریخ می گذرد آن کتاب را خوانده ام و حالا می توانم گزارشی از آن به شما بدهم باز اشتباه می کنید. نشانی ِ من صفحه ی87 کتاب را نشان می دهد.  نه ماه و هشتاد و هفت صفحه کتاب خواندن. چه سود که جوینده یابنده است؟

اما کل داستان این نیست. من از نیمه ی جولای تا اواخر نوامبر پارسال بیش از شش هزار صفحه کتاب خواندم. این رقم مطلوبی نیست. اما در برابر هشتاد و هفت صفحه  بد هم نیست.  اکنون ، می خواهم به اصل موضوع ِ این یادداشت بپردازم و آن این که چرا این یکی را نخوانده ام و آن دیگران را خوانده ام؟ علت اش این نیست که امرتیا سن کتاب بدی نوشته و دل آدم را می زند. این هم نیست که من به موضوع مهمی چون " هویت و خشونت" علاقه یی ندارم. زبان هم علت اش نیست. علت در جغرافیا است. من آن شش هزار صفحه را در افغانستان – در جاغوری- خواندم. اگر کتاب امرتیا سن را در کویته نمی گذاشتم حتما آن را هم می خواندم. پس جاغوری جای خوبی بوده ، نه؟ هر کس می خواهد کتاب زیاد بخواند به جاغوری برود. هر کس نمی خواهد کتاب بخواند برود به سانفرانسیسکو ، لندن ، هامبورگ ، مسکو ، پاریس ، آمستردام ، ملبورن و شما می دانید کجاهای دیگر. صبر کنید. قهر نکنید. می دانم شما آدم کتاب خوانی هستید اما همین حالا در یکی از همین شهر ها زنده گی می کنید. نه . جغرافیا نباید ربطی به کتاب خواندن آدم ها داشته باشد. در جاغوری کمتر کسی کتاب می خواند. من از مسئولان کتاب خانه های مکاتب پرسیدم. معلوم شد که حتا معلمان و شاگردان هم کتاب نمی خوانند. در جاغوری هر کس کتاب فروشی باز کند روزش سیاه می شود. پس من چرا آن همه کتاب را خواندم؟ پس من چرا این کتاب امرتیا سن را هیچ تمام نمی کنم؟ پاسخ : در آن جا انترنیت نبود ، در این جا انترنیت هست. هر جا انترنیت هست ( آن هم از نوع تیز رفتارش !) آدم را سوار خود می کند و چنان با سرعت به دور جهان می گرداند که آدم فراموش می کند گاهی مکث کند و از سر این خر شیطان پیاده شود و مثلا کتابی هم بخواند.

می دانم که زنده گی گرفتاری های دیگر هم دارد. می دانم که نباید همه چیز را به انترنیت نسبت داد. اما شکی ندارم که وقتی سخن از میزان ِ کتاب خواندن می رود بسیاری از آدم های عصر ما ( حتا هوش مند ترین های شان هم) از تاثیرات منفی انترنیت در این زمینه بی بهره نمانده اند. در جایی مثل جاغوری عطش ِ کنج-کاوی تان را فقط با کتاب خواندن می توانید رفع کنید. چیز دیگری نیست. در مونشن و سیدنی و کوپنهاگ انترنیت کتاب را از چشم شما می اندازد. در سانفرانسیسکو شما دنباله ی " لپ تاپ" خود می شوید.

من وقتی می خواهم کتاب امرتیا سن را – که نه ماه پیش از کراچی خریده ام- بخوانم دل " یوتیوب" از این همه بی مهری من به درد می آید. چه قدر بی التفاتی؟ سه ساعت است که ازش خبری نگرفته ام! وب سایت ، وب سایت ، وب سایت. وبلاگ ، وبلاگ ، وبلاگ. خبر ، خبر ، خبر. آها ، فیس بوک یادم رفته بود. چت – این پوچ ترین فعالیت بشر در طول تاریخ- را فراموش کرده بودم.

شاید بگویید در جاغوری که انترنیت نیست ، پس چرا مردم کتاب نمی خوانند؟ در آن جا باسواد ها ( که بیشتر جوانان اند) گرفتار موبایل شده اند و به جای فیس بوک " فیس پارتی" دارند. چیزی به نام " بندار" رسم شده. جوانان گله گله به خانه های همدیگر می روند ( هر شب در جایی) و تا صبح با هم " چت" ِ رو در رو می کنند. اگر جاغوری یک امپراطوری می بود و از هم می پاشید تاریخ نگاران بعد ها می توانستند علت فروپاشی آن را در سه عامل ِ موتر کرولا ، تلفون موبایل و بندار ِ جوانان جست و جو کنند.

البته کسانی هستند که با خواندن این یادداشت به فکر آن بیت معروف بیفتند که " کار پاکان را قیاس از خود مگیر". مناقشه یی نیست. اما به راستی شما چه قدر کتاب می خوانید و چه قدر از کتاب نخواندن تان به خاطر این است که اغواگری به نام انترنیت دست از سر تان بر نمی دارد؟ من دو کتاب از کتابخانه گرفته ام و هنوز پس از یک و نیم ماه هیچ کدام را تمام نکرده ام. شما چه طور؟

عده یی بر این باور اند که وبلاگ نویسی کار بیهوده یی است. اما باور کنید وبلاگ نویسی یکی از کارهای بهتر در پهنه ی انترنیت است. حد اقل نوشتن است با چاشنی ای از فکر کردن – به جای وبگردی هایی که به اندازه ی نوشتن یک یادداشت وبلاگی هم حاصل ندارند.

 حال ، از این پس به این وبلاگ سر می زنید یا نه مربوط خودتان می شود! اما آن کتاب نیمه تمام را هر طور شده بخوانید و تمام کنید. اگر مدتی است که کتاب نخوانده اید همین فردا بروید و یک چیزی را برای خواندن پیدا کنید.